مدیریت تولید مثل مادیان در زمان زایمان
 |
مدیریت تولید مثل مادیان در زمان زایمان | |
| نگارنده مقاله: دکتر فرامرز قراگوزلو - عضو هیات علمی دانشکده ی دامپزشکی دانشگاه تهران | ||
| تولید مثل | ||
| زایمان را می توان مرحله ی آخر روند تولید مثل دانست. به دنیا آوردن نوزادی سالم و پرورش آن باعث ادامه ی چرخه ی حیات می گردد. پس از هر جهت این مرحله ی پایانی تولید مثل باید مهم تلقی شده و برخورد صحیحی با آن شود. این امر در مورد مادیان که علاوه بر مسائله ی اقتصادی، رابطه ی عاطفی با صاحب خود دارد، اهمیت بیشتری پیدا می کند. مادیان ها ی غیر آبستن و غیر آبستن معمولا باید جدا نگهداری شوند. چون مادیان های آبستن آرام هستند در حالی که غیر آبستن ها سریع می دوند، لگد می زنند و جست و خیز بیشتری دارند. | ||
مدیریت تولید مثل مادیان در زمان زایمان مقدمه زایمان را می توان مرحله ی آخر روند تولید مثل دانست. به دنیا آوردن نوزادی سالم و پرورش آن باعث ادامه ی چرخه ی حیات می گردد. پس از هر جهت این مرحله ی پایانی تولید مثل باید مهم تلقی شده و برخورد صحیحی با آن شود. این امر در مورد مادیان که علاوه بر مسائله ی اقتصادی، رابطه ی عاطفی با صاحب خود دارد، اهمیت بیشتری پیدا می کند. مادیان ها ی غیر آبستن و غیر آبستن معمولا باید جدا نگهداری شوند. چون مادیان های آبستن آرام هستند در حالی که غیر آبستن ها سریع می دوند، لگد می زنند و جست و خیز بیشتری دارند. اگر مادیان جهت سواری یا کار استفاده شود تا ماه آخر آبستنی می تواند به کار خود ادامه دهد. اگر مادیان کاری انجام نمی دهد بهتر است آن را در چراگاه رها کنیم. حتی در زمستان یک سایبان ساده جهت آن کافی است. تزریق واکسن کزاز در ماه های آخر آبستنی می تواند نتایج سودمندی هم برای مادر و هم برای کره داشته باشد. بیشتر رشد جنین در یک سوم آخر دوره ی آبستنی است. بنابراین احتیاج غذایی در این دوره به حداکثر می رسد و همچنین لازم است ذخیره ی بدن طوری تأمین شود تا احتیاجات دوره ی شیرآوری را برآورده سازد. ولی این به معنای چاق کردن مادیان نیست. اگر مادیان آبستن به کار گرفته می شود، تنظیم تغذیه و وضعیت بدنی آن خیلی آسانتر از مادیانی است که در اصطبل نگاه داشته می شود. مایان باید بلافاصله بعد و قبل از زایمان تغذیه شود و آب در اختیارش قرار گیرد. در 24 ساعت اول بعد از زایمان تغذیه شود و آب در اختیارش قرار گیرد. در 24 ساعت اول بعد از زایمان مادیان کمی علوفه و مقدار کمی آب سرد می خورد. اولین غذا می تواند مقداری سبوس با آرد خیسانده باشد و سپس در وعده های بعد جو یا مخلوط جو و سبوس داده می شوند. از روز دوم به بعد علوفه با کیفیت خوب در اختیار مادیان قرار می گیرد. اگر مادیان در اصطبل نگهداری می شود، جیره در ده روز اول باید مقدار محدودی دانه به همراه علوفه باشد. تغذیه دانه بیش از اندازه، سبب ناراحتی گوارشی در مادیان می شود. مادیان هایی که در مرتع هستند احتیاجات خود را به خوبی رفع می کنند. در مقایسه با مادیان های غیر آبستن و اسب های اخته، غذای مادیان های آبستن و شیردار تفاوت های زیر را داراست: 1ـ حدود 20 تا 50 درصد بیشتر باید بخورند و بیشترین احتیاجات در طی شیرواری است. 2ـ همچون سایر مادیان ها و اسب ها، علوفه ی خاک آلود و کپک زده نباید تعلیف شود. 3ـ پروتئین بیشتری احتیاج است همینطور ویتامین و مواد معدنی مورد نیاز بایستی تأمین شود. 4ـ حرکت دستگاه گوارش باید از طریق ورزش مرتب و تغذیه موادی مثل سبوس، تخم کتان و یونجه تنظیم شود. 5ـ چند روز قبل و بعد از زایمان، جیره باید کاهش یابد و سبوس گندم بیشتر به کار رود. مادیان آبستن حتما باید ورزش کند. اگر چراگاه موجود می باشد، کافی است که مادیان ها را با هم در آنجا رها کنیم. در غیر این صورت روزی یک ساعت از آن ها می توان سواری گرفت. اگر فشار به مادیان وارد نشود حتی تا چند روز قبل از زایمان نیز می توان آنها را ورزش داد. علائم نزدیکی زایمان اولین علامت نزدیکی زایمان شاید بزرگ شدن پستان باشد که از دو تا شش هفته قبل از تاریخ زایمان ممکن است دیده شود.حدود هفت تا ده روز قبل از زایمان ماهیچه های کپل در نزدیکی قاعده ی دم، بطور محسوسی فرومی روند و شکم پایین می افتد. اگر چه ممکن است پستانها قبلا پر شده باشند ولی به ندرت نوک پستان ها(Teat) چهار تا شش روز قبل از زایمان پر می شوند. دو تا چهار روز قبل از زایش بروی نوک پستان واکس پدیدار شده و در همین روزها فرج متورم و شل می شود. با نزدیکتر شدن زایمان، شیر از پستان خارج شده و مادیان ناآرامی نشان می دهد، عرق می کند، به طور مرتب دراز کشیده و بلند می شود و مکرر ادرار می کند. البته دیده شده که مادیانی بدون هیچکدام از این علائم ناگهان زاییده است. از این جهت بهتر است یک ماه قبل از زمان مورد انتظار آماده باشیم. هنگامی که علائم، نشان دهنده ی زایش در عرض یک هفته یا ده روز آینده می باشند باید زایشگاه را آماده و مادیان را به آنجا برد تا به محیط عادت کند. محیط زایشگاه باید کاملاً تمیز، پر نور، ساکت و کف آن کلش باشد. هیچ وسیله یا مانع و طاقچه ای نباید در زایشگاه وجود داشته باشد تا احیاناً به مادیان یا کره آسیب برساند. کف زایشگاه و دیوار را باید دقیقا ضدعفونی کرد.محل زایشگاه بهتر است از سایر اصطبل ها دور باشد. لازم است در هنگام زایش شخصی در محل حضور داشته باشد ولی در دید مادیان نباشد. اغلب مادیان ها اگر حس کنند که کسی مراقبشان است زایمان را با تاخیر می اندازند. مادیان هایی که در طول آبستنی به خوبی تغذیه شده اند و تمرین کافی داشته اند، اغلب بدون مشکلی زایمان می کنند. مادیانهایی که زایش اول هستند، مادیانهای پیر و یا چاق یا لاغر ممکن است دچار اشکال شوند. حضور فردی در موقع زایمان ممکن است مانع از صدمه به مادیان و کره شده و در صورت لزوم از دامپزشک کمک بگیرد. علائم زایمان شامل عصبیت زیاد، دراز شدن و برخواستن، گاز گرفتن شکم، تکان دادن دم به اطراف، تعریق در ناحیه ی فرانک و تکرر ادرار می باشد. اولین علامت واقعی زایمان پاره شدن اولین کیسه ی جنینی و خروج مایعات جنینی است. سپس کیسه ی جنینی داخلی (آمنیون) حاوی جنین پدیدار می شود. در وضعیت و موقعیت طبیعی، کره در عرض 15 تا 30 دقیقه خارج می شود. هنگامی که درد زایمان در حداکثر خود است، مادیان به یک طرف می خوابد و در این وضعیت کره خارج می شود. وقتی زایمان انجام شد، فرد مراقب باید وارد زایشگاه شده و مطمئن شود که کره نفس می کشد و پرده های جنینی روی دهان و بینی آن را نگرفته است. اگر کره نتواند به صورت طبیعی تنفس کند باید تنفس مصنوعی اعمال شود. این امر با دمیدن به داخل دهان و فشار بروی قفسه ی سینه و مالش بدن کره با پارچه ای زبر و یا کلش تمیز انجام می شود. جفت مادیان پس از خروج جنین باید خارج شود. اگر مادیان از حالت درازکش بلند شد و جفت از آن آویزان بود، باید جفت را گره زد و یا قدری کوتاه کرد تا به زمین نگیرد و زیر پای مادیان نباشد.اگر تا شش ساعت پس از زایمان جفت خارج نشد تدابیر لازم جهت درمان جفت ماندگی باید اعمال گردد. پس از زایمان لازم است زایشگاه تمیز شود.کلش تعویض شده و کف زایشگاه ضد عفونی شود. این امر در پیشگیری بیماری های کره و مادیان بسیار مهم است. بهتر است تا چند روز پس از زایش روزانه درجه حرارت مادیان گرفته شود و هرگونه ترشح غیر معمول از فرج مد نظر قرار گیرد. پس از خروج کره، لازم است بدنش با حوله خشک شود، سپس در گوشه ای از زایشگاه که بهتر است مقابل مادیان باشد قرار داده شود. نباید نور مستقیم و شدید به چشم کره بتابد. بند ناف باید با بتادین ضد عفونی شده تا از ورود مواد پاتوژن از این طریق جلوگیری شود. بهتر است تا سه یا چهار روز بعد، روزانه محل بند ناف اسپری آنتی بیوتیک شود، در طی این مدت معمولاً بند ناف می افتد . کره معمولاً می تواند نیم تا 2 ساعت پس از زایش به روی پایش بایستد. کره هایی که ضعیف هستند احتیاج به قدری کمک دارند و باید به طرف پستان مادر راهنمایی شوند. بهتر است قبلاً پستان مادیان با یک محلول ضعیف ضد عفونی کننده شسته شده و سپس با آب ولرم و تمیز پاک شود. باید مطمئن شد که آغوز مادیان به مصرف کره می رسد. اگر کره آنقدر ضعیف است که نمی تواند سرپا ایستاده و از پستان مادر آغوز بخورد، باید کره را توسط بطری و یا پستانک تغذیه نمود.جدا از ترکیبات شیمیایی خاص، آغوز اعمال زیر را هم انجام می دهد: آنتی بادی های موجود در آن کره را بطور موقت در مقابل بسیاری از عفونت ها خصوصا عفونت های دستگاه گوارش حفظ می کند و به عنوان یک مسهل طبیعی باعث خروج Mecunim می گردد. تکنیک دوشیدن مادیان تقریباً مثل گاو است. نوک پستان را بین انگشتان گرفته و به آرامی پستان را ماساژ داده و دست را به طرف پایین می آوریم. افراد کم تجربه بهتر است نوک پستان را بین انگشت شست و نوک چهار انگشت دیگر طوری گرفته جهت آن به طرف کف دست باشد و به آرامی دست را به طرف پایین بیاورند. مادیان هایی که عادت لگد زدن دارند و گاهی اوقات مادیان های شکم اول بایستی جهت دوشش با لواشه مقید شوند. مادیان های عصبی یا تحریک شده ممکن است شیر خود را نگاه دارند. در این مواقع آرام و ملایم صحبت کردن و ماساژ پستان می تواند کمک کند. مادیان هایی که دارای پستان های سفت و ادماتوز هستند با قرار دادن کمپرس آب گرم قبل از شیردوشی درمان می شوند. اگر مادیان به اندازه ی کافی شیر نمی دهد و یا پس از زایمان مرده است، می توان کره را از شیر گاو تغذیه کرد. جهت اخذ نتیجه ی بهتر می توان یک قاشق غذاخوری شکر و سه تا پنج قاشق غذاخوری آب جوشیده به ازای نیم لیتر شیر اضافه کرد. در چند روز اول پس از زایش می توان هر ساعت تقریبا 130 سی سی شیر به کره داد.اگر مادیانی وجود دارد که کره ی خود را از دست داده، می توان از آن به عنوان مادر برای کره ی یتیم شده استفاده کرد. بیماری های یک ماه اول زندگی کره را می توان به سه گروه تقسیم کرد: 1ـ موارد عفونی 2ـ موارد غیر عفونی که مشخصه ی آن ها تغییر مشخص در رفتار می باشد. 3ـ ناهنجاری های رشد 4ـ موارد ایمونو لوژیک که مشخصه ی آنها واکنش بین بافت های مادر و نوزاد می باشد 1ـ موارد عفونی بیماری کره ی نوزاد علائم عمومی زیر را ممکن است داشته باشد: الف ـ رخوت و بی حالی ب ـ ضعیف شدن رفلکس مکیدن ج ـ عدم تمایل یا توانایی ایستادن د ـ افزایش درجه حرارت یا کاهش آن هـ ـ تغلیظ خون و یا دهیدراسیون و ـ تشنج، افسردگی یا کما زـ Omphalitis ح ـ اسهال ط ـ پنومونی ی ـ تورم مفاصل و یا درد در اطراف مفصلی س ـ ورم غشاء عنبیه ی چشم Uveitis این بیماری ها شامل: سپتیک شوک، پنومونی، آرتریک سپتیک و استئومیلیت، منژیت سپتیک و Omphalitis می باشند. 2ـ موارد غیر عفونی که مشخصه ی آن ها تغییر مشخص در رفتار می باشد شامل موارد زیر است: Neotatal Maladjustment syndrome نارس بودن کره جنس مکونیوم 3ـ ناهنجاری های رشد ممکن است بدلیل فاکتورهای ژنتیکی، داروهای تراتوژنیک، مواد عفونی و یا استرس به جنین بوجود آمده باشند. 4ـ موارد ایمونو لوژیک از این دسته می توان بیماری Neonatal Isoerythrolysis را نام برد که یک بیماری مربوط به ایمنی انتقالیPassive Immunity است و به طور طبیعی هنگامی رخ می دهد که گلبولهای خون جنین که با مادر ناسازگار است ،در تماس با جریان خون مادر قرار می گیرد. ایجاد زایمان در مادیان با ایجاد زایمان، می توان به موقع در محل حاضر و زایمان را کاملاً تحت نظر داشت. این امر بیشتر درمورد مادیانهای با ارزش یا مادیان های مسئله دار انجام می شود ولی انجام این کار در اسب داری های بزرگ می تواند به طور معمول منافع زیادی داشته باشد. به غیر از مسائل مدیریتی، در بیماری هایی مثل طولانی شدن آبستنی، آتونی رحم، کولیک در حوالی زمان زایمان، پارگی Prepubic tendon ، ایجاد زایمان توصیه شده است. قبل از ایجاد زایمان باید یک معاینه ی کلینیکی از مادیان به عمل آید. این معاینه شامل تعیین موقعیت و وضعیت جنین نیز باید باشد. آبستنی قبل از 320 روزگی نباید تحت این درمان قرار گیرد. بهترین زمان ایجاد آبستنی 10 تا 14 روز قبل از زایمان طبیعی است. از مواردی که جهت تشخیص نزدیکی زایمان ذکر شد می توان در این جهت استفاده کرد. اخیراً مشخص شده است که چهار قبل از زایمان طبیعی، درجه حرارت بدن مادیان حدود 0/76 درجه سانتی گراد کاهش می یابد.در عرض سه ساعت قبل از زایمان کاهش شدیدتر می شود و پایین درجه حرارت در زمان زایمان می باشد (0/16 ± 36/58). یک ساعت پس از زایمان درجه حرارت افزایش یافته تا 48 ساعت پس از زایمان بالا باقی می ماند . همراه با تغییرات پستان و ترشحات آن در قبل از زایمان، سرویکس نیز شل می شود. ارزیابی نرم شدن سرویکس را می توان از طریق اسپیکولوم و یا از طریق توشه واژن تشخیص داد. اگر تاریخ جفت گیری دقیق است و پستانها رشد کرده اند می توان بدون خطری، ایجاد زایمان کرد، حتی اگر سرویکس بسته باشد. اگر علائمی مشخص است که مادیان سقط خواهد کرد نباید زایمان را ایجاد کرد. همینطور اگر ترشحات بدبو، کدر یا خونی رنگ از واژن می آمد نیز نباید این کار را بکنیم. مادیان تب دار و همینطور در وضعیتی که زنده بودن جنین مشخص نیست نباید ایجاد زایمان کرد. معمول ترین دارویی که جهت ایجاد زایمان به کار می رود، اکسی توسین داخل وریدی یا داخل عضلانی است. دوز مصرفی بستگی به درجه باز بودن سرویکس دارد. اگر سرویکس بسته است و یا کمتر از 2 سانتی متر باز است، هر 15 تا 30 دقیقه 10 واحد اکسی توسین تجویز می شود. معمولا بعد از چهارمین یا پنجمین تجویز زایمان انجام می شود. قبل از هر تزریق میزان باز شدن سرویکس و وضعیت جنینی ارزیابی می شود تا از بوجود آمدن سخت زایی احتمالی جلوگیری شود. مراقبت های پس از ایجاد زایمان از مادر و کره همانند یک زایمان طبیعی است. دور شکم در محل بند ناف را با یک حوله ی تمیز یا استریل به مدت یک ساعت و نیم می بندیم یا با بتادین ضدعفونی می کنیم. مقدار تجویز آغوز، ده درصد وزن بدن کره در عرض 24 ساعت اولیه است. در ساعت اول حداکثر یک لیتر آغوز می توان داد. جفت باید بروی زمین پهن شده و بدقت بازرسی شود تا اگر تکه ای از آن باقی مانده، تدابیر درمانی انجام گیرد. هرگونه ناهنجاری در جفت باید ثبت شود. اگر مادیان واکسن کزاز دریافت نکرده است و یا هر گونه شکی در این رابطه وجود دارد باید واکسن را تجویز کرد. دستگاه تناسلی مادیان جهت وجود جنین دوم، پارگی ها و همچنین تون رحم باید بازرسی شود. در این بازرسی باید سرویکس، واژن و ستیبول و فرج را هم مد نظر داشت. اگر مادیان تاریخچه ی داشتن کره های مبتلا بهNeonatal Isoerythrolysis دارد باید در بدو تولد، کره را جدا کرد و آغوز را از یک مادیان دیگر به آن داد. از موارد دارویی دیگر به غیر از اوکسی توسین نیز می توان جهت ایجاد زایمان استفاده نمود.این مواد عباتند از: استرادیول ودی اتیل استیل بسترول قبل از اکسی توسین، کورتیکو استروئیدها و پروستاگلادین ها. به خاطر عواقبی که این مواد به دنبال دارند، اکسی توسین به عنوان معمولترین و بی خطرترین داروی ایجاد زایمان در مادیان به کار می رود. منبع : سایت صنعت اسب در ایران |
||